Ο μεγάλος αποχωρισμός

Το βρέφος μόλις γεννηθεί δεν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστό από τους άλλους. Είναι απόλυτα εξαρτημένο από τη μητέρα, «προσκολλημένο» σε αυτήν για να χρησιμοποιήσουμε τον ψυχολογικό όρο.

Σιγά-σιγά το παιδί, που έχει αποκτήσει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του χάρη στην προστασία που του έχει προσφέρει η μητέρα του, αποσπάται από το προστατευτικό «κουκούλι» της μητέρας (να ένας πρώτος αποχωρισμός) και αυτονομείται–είναι γνωστό ότι το «όχι», που κολλάει σαν τσίχλα στα 2χρονα και φτάνει τους γονείς σε όρια απελπισίας, είναι ένα σημάδι αυτονόμησης του παιδιού που δοκιμάζει να πάρει τις δικές του αποφάσεις, που είναι διαφορετικές από αυτές της μητέρας (έστω και αν το παρακάνει πολλές φορές).

Και η ιστορία των αποχωρισμών τελειωμό δεν έχει: αποχωρισμός όταν πάει το παιδί για πρώτη φορά στο σχολείο, αποχωρισμός του εφήβου από τους γονείς και τα πρότυπα που αυτοί επιβάλλουν (για να δημιουργήσει δικά του), αποχωρισμός από έρωτες, αποχωρισμός από αγαπημένα πρόσωπα που αποβιώνουν.

Ο τρόπος με τον οποίο αποχωριζόμαστε

Αυτό που έχει παρατηρηθεί είναι ότι σε όλους αυτούς τους αποχωρισμούς που θα ζήσει και ζει κάθε άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του τείνει να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο. Με απλά λόγια, είναι σαν να έχουμε μάθει έναν τρόπο αποχωρισμού και με αυτόν να αντιδρούμε σε όλες τις μεγάλες αλλαγές. Βέβαια αλλιώς εκφράζει ένα νήπιο τον θυμό του για τον αποχωρισμό. Υπάρχει θυμός για τον αποχωρισμό, υπάρχει θλίψη, και το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα μπορέσουν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αντιμετωπίσουν τον πρώτο μεγάλο σηματοδοτημένο αποχωρισμό με τέτοιο τρόπο που να αποτελεί «μπούσουλα» για τους επόμενους μεγάλους αποχωρισμούς.

1. Μιλήστε με το παιδί σας από πριν. Με άλλα λόγια, προετοιμάστε το. Σκεφτείτε πόσο πιο εύκολο είναι για εσάς να αντιμετωπίσετε μια νέα κατάσταση όταν ξέρετε τι σας περιμένει. Πείτε του λοιπόν πώς θα είναι το μέρος που θα πάει και τι πράγματα θα κάνει, πάρτε το μαζί σας σε μία επίσκεψη στο χώρο πριν από την πρώτη του «επίσημη» ημέρα στο σταθμό. Μάθετε και εσείς όσα περισσότερα μπορείτε για το «σχολείο» και απαντήστε στις ερωτήσεις του παιδιού σας (ακόμα και για πολύ απλά πράγματα: ναι, θα μπορείς να πηγαίνεις στην τουαλέτα όταν θελήσεις). Μην διστάσετε να του απαντήσετε «δεν ξέρω», όταν κάτι δεν το ξέρετε, και πείτε του ό,τι μπορεί να ρωτήσει τη δασκάλα του για όποια απορία έχει («δεν ξέρω πού είναι η τουαλέτα ακριβώς, μπορείς να ρωτήσεις τη δασκάλα όμως, και θα σου τη δείξει. Αυτή ξέρει πολύ καλά το σχολείο»). Αν κάτι το απασχολεί πολύ, πείτε ότι μπορείτε να ρωτήσετε μαζί, και κάντε το. («Κυρία Μαρία, ο Γιωργάκης με ρωτούσε πού είναι η τουαλέτα. Μπορείτε να του τη δείξετε;»). Ο χρυσός κανόνας: Πάντα απαντάτε στις ερωτήσεις των παιδιών με ειλικρίνεια. Μην του πείτε ότι στο σχολείο θα έχουν το αγαπημένο του παιχνίδι, όταν δεν ξέρετε ότι θα το έχουν. Μην του πείτε ότι όλα τα άλλα παιδιά θα το αγαπάνε και κανένα δεν θα τσακώνεται μαζί του – είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι κάποια στιγμή κάποιος καβγάς θα γίνει.
2. Μιλήστε με το παιδί σας και μετά. Δηλαδή όταν πια έχει αρχίσει να πηγαίνει στο σχολείο. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά του όταν στεναχωριέται. Πείτε του πως καταλαβαίνετε ότι στεναχωριέται, ότι αγωνιά, ότι καμιά φορά μπορεί να είναι δύσκολο να πηγαίνει στο σχολείο. Όμως, μην προσπαθήσετε να αποφύγετε τις δυσκολίες με ψέματα («Ναι, ναι, θα έρθω να σε πάρω αύριο νωρίς», όταν δε σκοπεύετε να το κάνετε).
3. Ακούστε το παιδί σας. Ρωτήστε το τι συμβαίνει, τι αισθάνεται. Μπορεί να μην απαντήσει, πολλές φορές, όμως, και μόνο η αναγνώριση της δυσκολίας («Ξέρω, καμιά φορά αισθάνεσαι μόνη εκεί στο σχολείο») βοηθάει. Ρωτήστε το τι θέλει να γίνει, πώς θα αισθανόταν καλύτερα. Συζητήστε το μαζί του, όσο μικρό και αν είναι. Πολλές φορές μπορούν να γίνουν «συμφωνίες» που βοηθάνε το παιδί να προσαρμοστεί στο καινούργιο περιβάλλον, π.χ., να μη φεύγετε αμέσως το πρωί, αλλά να περιμένετε 5΄ μέχρι να τακτοποιηθεί στην τάξη του. (Όμως η συμφωνία πρέπει να είναι ξεκάθαρη. Δεν θα του πείτε ότι θα μείνετε ολόκληρη την ώρα και θα φύγετε κρυφά όταν κοιτάει αλλού).
4. Ρωτήστε τις νηπιαγωγούς. Αυτές έχουν δει τόσα παιδιά και ξέρουν να σας προτείνουν τρόπους για την καλύτερη προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο. Συνεργαστείτε μαζί τους και ακούστε τις συμβουλές τους.
5. Ίσως το πιο δύσκολο: Σκεφτείτε πώς αντιμετωπίζετε εσείς τον αποχωρισμό από το παιδί σας. Ίσως αισθάνεστε και εσείς μόνος/η μακριά του. Ίσως καμιά φορά σάς έρχεται στο μυαλό πόσο εσείς στεναχωριόσασταν στο νηπιαγωγείο και φαντάζεστε ότι το παιδί σας θα στεναχωριέται και αυτό τόσο. Προσπαθήστε να ξεχωρίσετε αυτά τα συναισθήματα και σκεφτείτε ότι αυτά αφορούν εσάς και όχι το παιδί σας: το παιδί που μαζί με τη στεναχώρια που έχει κάθε αποχωρισμός, αρχίζει να βιώνει και τη χαρά της ανεξαρτησίας.
6. Αν ο αποχωρισμός είναι πολύ δύσκολος, αναζητήστε τη βοήθεια ειδικού. Αν το παιδί σας δεν μπορεί να προσαρμοστεί στο σχολείο ούτε έπειτα από 3-4 εβδομάδες, συνεχίζει να κλαίει απαρηγόρητο, αν το βράδυ βλέπει εφιάλτες, αν δείτε κάποια παλινδρόμηση στη συμπεριφορά του (υπάρχουν παιδιά που ενώ έχουν αποκτήσει έλεγχο σφιγκτήρων, έχουν πάλι αρκετά «ατυχήματα»), ή από τη άλλη αν το παιδί σας μοιάζει ιδιαίτερα θυμωμένο και γίνεται επιθετικό, μη διστάσετε να επικοινωνήσετε με έναν ειδικό. Πολλοί παιδικοί σταθμοί συνεργάζονται με κάποιο ψυχολόγο, αλλά και ο παιδίατρός σας μπορεί να σας συστήσει κάποιον που εμπιστεύεται. Ο ψυχολόγος θα διερευνήσει και θα σκεφθεί μαζί σας τις δυσκολίες που έχουν προκύψει και θα προτείνει τρόπους επίλυσής τους, βοηθώντας έτσι να εγκαθιδρυθεί ένας λειτουργικός τρόπος αντιμετώπισης των αποχωρισμών, που μην ξεχνάμε: εκτός από την απώλεια της προηγούμενης κατάστασης, σηματοδοτούν και την έναρξη μίας ελπιδοφόρας νέας φάσης.